Co jest majątkiem wspólnym małżonków, a co nim nie jest?

W praktyce często spotykam się z błędnymi przekonaniami dotyczącymi majątku małżeńskiego, które można zasłyszeć lub nawet przeczytać w Internecie. W efekcie niejednokrotnie Klienci są zdziwieni, że dana rzecz jest składnikiem majątku wspólnego lub odwrotnie – że nim nie jest. Świadomość w tym względzie ma szczególne znaczenie przy podziale majątku wspólnego, ale także przy zawieraniu intercyzy (czyli małżeńskiej umowy majątkowej), a zatem nie tylko w sytuacji rozwodu. W dzisiejszym wpisie przybliżę tę tematykę i postaram się obalić pewne mity i inne błędne przekonania dotyczące majątku małżeńskiego.

Zacznijmy od prawidłowych reguł. Majątek wspólny małżeński tworzą przedmioty nabyte w trakcie trwania małżeństwa. Bez małżeństwa nie może powstać majątek małżeński. Osoby, które nie są małżonkami (w tym np. jeszcze nie są małżonkami, lecz już narzeczonymi), mogą być jednak współwłaścicielami rzeczy – ale jedynie na zasadzie współwłasności ułamkowej. W małżeństwie natomiast powstaje szczególna współwłasność małżeńska – wspólność łączna. Współwłasność ułamkowa oznacza, że każda osoba ma określony ułamkowo udział w prawie (np. 1/2 we własności nieruchomości). Współwłasność łączna oznacza natomiast, że nie da się w jej ramach wyodrębnić udziałów. Każdy z małżonków jest właścicielem całości majątku (niejako „udział” każdego z nich wynosi 1/1). Zrozumienie tej niecodziennej konstrukcji prawnej (współwłasność łączna występuje bowiem tylko w wyjątkowych sytuacjach prawnych – np. w małżeństwie) wymaga więc odrobiny myślenia abstrakcyjnego. Majątku małżonków nie da się sprowadzić do prostej matematyki opartej o ułamki.

Tak jak wspomniano powyżej majątek małżeński tworzą przedmioty nabyte w czasie trwania małżeństwa. Nie są to jednak wszystkie przedmioty, które nabędą małżonkowie. W przepisach określony został katalog składników majątkowych, które pomimo, że małżonek nabędzie je po ślubie, nie wejdą do majątku wspólnego.

W każdym małżeństwie wyróżniamy zasadniczo 3 majątki, tj. jeden majątek wspólny i dwa majątki odrębne (osobiste) każdego z małżonków. Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej – np. jeśli panna lub kawaler nabył nieruchomość, pojazd, pieniądze, to nie będą one rzeczami wspólnymi po zawarciu małżeństwa, nadal będą one w majątku osobistym nabywcy;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił – np. w przypadku śmierci jednego z rodziców małżonków spadek po nim otrzymuje wyłącznie jego dziecko, a nie wspólnie z nim małżonek dziecka;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków – np. ubrania;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków (nie dotyczy to jednak wynagrodzenia już wypłaconego, o czym mowa poniżej);

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Zasadniczo składniki majątkowe niewymienione w tym katalogu tworzą majątek wspólny. Majątek wspólny tworzą także – wbrew występującemu czasami, błędnemu przekonaniu – uzyskane dochody z wynagrodzenia za pracę oraz z prowadzonej jednoosobowej działalności gospodarczej.

Bardzo istotny (zwłaszcza przy sprawach o podział majątku wspólnego) jest punkt 10. Określa on tzw. zasadę surogacji. Przykładowo: jeżeli panna nabyła przed ślubem nieruchomość, którą następnie, po zawarciu małżeństwa, sprzedała i za środki pieniężne pochodzące z tej sprzedaży zakupiła nieruchomość i samochód, to ta nieruchomość i samochód są jej majątkiem osobistym (a nie wspólnym małżonków). Takich przekształceń środków pieniężnych na przestrzeni lat może być bardzo wiele. Majątek zasadniczo wciąż pozostaje majątkiem osobistym, pomimo zmiany jego substancji. Ma to zwłaszcza znaczenie przy późniejszej sprawie o podział majątku wspólnego, jeśli małżeństwo ustanie. Kluczowe jest bowiem ustalenie, co stanowi majątek wspólny i w konsekwencji, co w ogóle podlega podziałowi.

Wyjątkiem od powyższego będzie sytuacja zawarcia intercyzy rozszerzającej. Panuje błędne przekonanie, że intercyza jest wyłącznie umową ustanawiającą rozdzielność majątkową. Intercyza natomiast jest małżeńską umową majątkową – co oznacza, że przy jej pomocy małżonkowie postanawiają uregulować swoje kwestie majątkowe inaczej, niż wynika to z przepisów ogólnych. Intercyza może więc ustanowić ustrój rozdzielności majątkowej (w tym szczególny rodzaj rozdzielności z wyrównaniem dorobków), wyłączyć niektóre przedmioty z majątku wspólnego albo je do niego włączyć, a zatem poszerzyć jego zakres o określone składniki majątkowe z majątku osobistego.

adwokat Ewa Bagrowska

Treść artykułu nie jest poradą prawną. Każda sprawa Klienta wymaga osobistej konsultacji i weryfikacji. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne szkody doznane wskutek podjęcia czynności na podstawie informacji zamieszczonych w niniejszym artykule.