Na czym polega obowiązek alimentacyjny rodziców?
Obowiązek alimentacyjny stanowi powinność dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania na rzecz osoby uprawnionej. Wśród osób zobligowanych do realizacji tego obowiązku normy prawne wymieniają również rodziców w relacji do ich dzieci.
Podstawowa forma wypełnienia powyższego obowiązku polega na dostarczaniu świadczeń pieniężnych. Celem świadczenia jest zapewnienia utrzymania się przez uprawnionego. W ramach realizacji obowiązków alimentacyjnych nie będzie się więc mieścić np. zaspokajanie potrzeb kulturalnych.
W przypadkach wynikających z przepisów prawa dopuszczalne jest wykonywanie obowiązku alimentacyjnego nie w drodze świadczenia pieniężnego, lecz w innej formie. Przykładem takiej sytuacji jest realizacja przedmiotowego obowiązku poprzez: osobiste staranie o utrzymanie lub wychowanie dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo spełnienie za zgodą uprawnionego świadczenia niepieniężnego „w miejsce” pieniężnego świadczenia alimentacyjnego.
Prawa i obowiązki alimentacyjne mają charakter ściśle osobisty. Niedopuszczalne jest zrzeczenie się prawa do alimentów, czy też dokonywanie jego cesji (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 roku, sygn. akt III CZp 134/10).
Rodzice są zwolnieni od obowiązku alimentowania dziecka w takim zakresie, w jakim dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Granice czasowe obowiązku alimentacyjnego rodziców
Normy polskiego prawa nie wskazują wprost „sztywnej” granicy, po której osiągnięciu ustaje obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka. Co do zasady, rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Dzieckiem pełnoletnim jest osoba, która ukończyła 18 lat lub zawarła związek małżeński. Kryterium kluczowym dla ustalenia momentu ustania obowiązku alimentacyjnego nie jest jednak osiągnięcie przez dziecko pełnoletności. Czynnikiem tym jest natomiast uzyskanie przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymywania się. Jeżeli dziecko nie może osiągnąć zdolności do samodzielnego utrzymywania się z ważnych powodów, np. z powodu poważnej choroby, obowiązek alimentacyjny rodziców trwać będzie niezależnie od wieku dziecka.
Pomimo osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymywania się, obowiązek alimentacyjny rodziców może ulec ponownej aktualizacji. Stanie się tak w sytuacji, gdy dziecko popadnie w niedostatek. Niedostatkiem jest stan, w którym dana osoba nie może własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb.
Finansowanie nauki pełnoletniego dziecka
Rodzice z mocy prawa zobligowani się do troski o duchowy i fizyczny rozwój dziecka. Dotyczy to również przygotowania dziecka do życia zawodowego, oczywiście w miarę możliwości rodziców. W wypadku, gdy dotychczasowe kwalifikacje dziecka nie zapewniają mu odpowiedniego poziomu życia i w związku z tym zamierza ono podnieść je przez podjęcie studiów wyższych, nie zwalnia rodziców od obowiązku alimentacji ta tylko okoliczność, że dziecko jest już w stanie utrzymać się samodzielnie oraz że przed podjęciem studiów już pracowało i pobierało wynagrodzenie za pracę (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1986 roku, sygn. akt II CRN 439/85). Ponadto dziecko, które osiągnęło nie tylko pełnoletność, lecz także zdobyło wykształcenie umożliwiające podjęcie pracy zawodowej, pozwalającej na samodzielne utrzymanie, nie traci uprawnień do alimentów, jeżeli np. chce kontynuować naukę i zamiar ten znajduje uzasadnienie w dotychczas osiąganych wynikach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2000 roku, sygn. akt I CKN 1538/99).
Obowiązek finansowania nauki dziecka pełnoletniego nie jest jednak bezwarunkowy. Ustanie on w sytuacji, gdy dziecko będzie zaniedbywać opłacaną naukę, np. kiedy z własnej winy nie zdaje we właściwym terminie egzaminów, a zwłaszcza powtarza lata studiów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1998 roku, sygn. akt I CKN 499/97).
Uchylenie się rodziców od alimentów na rzecz pełnoletniego dziecka
Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Chodzi tutaj o uszczerbek majątkowy, dla którego ustalenia niezbędne jest porównanie wysokości alimentów z wysokością dochodów osiąganych przez rodziców oraz ustalenie, czy spełnienie obowiązku zakłóci zaspokojenie podstawowych potrzeb rodziców. W szczególności realizacja obowiązku alimentacyjnego na rzecz pełnoletniego nie będzie mogła się odbywać kosztem zdrowia czy też popadnięcia w ubóstwo przez rodziców.
O okoliczności, że dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się, będzie można mówić wówczas, gdy np. dziecko pełnoletnie nie osiąga z własnej winy promocji do następnej klasy bądź też przez własne, zawinione zaniechania nie osiąga rezultatów podczas studiów.
Powyższe sytuacje mogą uzasadniać uchylenie się rodziców od spełnienia obowiązku alimentacyjnego na rzecz pełnoletniego dziecka.
adwokat Piotr Kałużny